Stamirowski Kazimierz (1884–1943), pułkownik Wojska Polskiego, podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Prezydium Rady Ministrów, prezes Państwowego Banku Rolnego. Ur. 6 II w Cieciułowie koło Wielunia, był synem Feliksa i Walerii z Siarczyńskich, prawnukiem Antoniego Siarczyńskiego (zob.), bratankiem Antoniego (zob.), młodszym bratem Jerzego (zob.).

 

S. ukończył w r. 1902 Szkołę Realną Jana Trejdosiewicza w Warszawie, następnie Kursy Handlowe Stefana Rogulskiego oraz semestr Akad. Handlowej w Hamburgu. W r. 1905 brał udział w walkach rewolucyjnych, zapewne w szeregach PPS. Po odbyciu praktyki w bankowości i handlu w Warszawie oraz Hamburgu, pracował w spółdzielczości rolniczo-handlowej w Galicji; ok. r. 1913 był zastępcą członka Komisji Rewizyjnej Galicyjskiej Spółki Zbytu Jaj i Drobiu «Ovum» we Lwowie. Działał w tym czasie w PPS-Lewicy, przewodniczył jej sekcji lwowskiej.

 

Po wybuchu pierwszej wojny światowej, od pierwszych dni sierpnia 1914, służył S. w 1. p. ułanów, początkowo jako podoficer, potem komendant plutonu na prawach oficerskich I Brygady Legionów. Dn. 1 XI 1916 został mianowany podporucznikiem. W Legionach był jednym z najczynniejszych politycznie oficerów, delegatem swego pułku na zjazdy oficerskie. Dn. 14 VII 1917 odbył S. rozmowę z Józefem Piłsudskim, co pozostawało w związku z kryzysem przysięgowym. Za odmowę złożenia nowej przysięgi, do której zobowiązano legionistów nieposiadających obywatelstwa austro-węgierskiego, był od 20 VII t.r. do maja 1918 internowany w Beniaminowie, gdzie przyczynił się swoim nieprzejednanym stanowiskiem do podtrzymania ducha wśród legionistów. Dn. 29 VI 1918 został członkiem zarządu przy Komendzie Naczelnej I Polskiej Organizacji Wojskowej (POW).

 

Dn. 10 XI 1918, w dniu powrotu Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego z więzienia w Magdeburgu, był S. w gronie witających ich na dworcu Wiedeńskim w Warszawie, a następnie z polecenia Komendy Naczelnej POW objął przy nich tymczasowo funkcję oficera do zleceń. Potem został adiutantem przybocznym Piłsudskiego, jako Wodza Naczelnego. Dn. 13 XII t.r. awansował do stopnia porucznika. W nocy z 4 na 5 I 1919, w czasie próby zamachu stanu Mariana Januszajtisa i Eustachego Sapiehy, S. pełniąc służbę w Belwederze zatrzymał i z pomocą innych rozbroił grupę wysłaną przez zamachowców dla aresztowania Piłsudskiego. W następnym miesiącu otrzymał nominację na komisarza rządowego w Okręgu Będzińskim, gdy jednak samowolnie zarządził tam 6 II przymusowy pobór do wojska rocznika 1898, został nazajutrz na rozkaz Piłsudskiego odwołany do Warszawy. W poł. czerwca 1919 rozpoczął kurs wojenny Sztabu Generalnego (SG). Jesienią, w związku z wojną polsko-sowiecką, kurs pośpiesznie zakończono i S. dostał przydział do Sztabu Generalnego w randze majora (starszeństwo od 1 VI t.r.). Dn. 1 XII został odkomenderowany do Oddz. II Naczelnego Dowództwa (ND) WP, gdzie w sekcji E/5 zajął stanowisko referenta ds. politycznych i wojskowych Rosji i Ukrainy. Dn. 15 II 1920 objął szefostwo Ekspozytury Oddz. II Dowództwa Frontu Litewsko-Białoruskiego w Mińsku. Jako członek delegacji polskiej kierowanej przez Leona Wasilewskiego uczestniczył tamże w rozmowach z Radą Białoruską (20–24 III), których celem było uzyskanie jej poparcia dla stanowiska Polski w rokowaniach z bolszewikami. Dn. 1 IV t.r. został szefem Oddziału II Dowództwa 4 Armii i przejściowo Frontu gen. Szeptyckiego. Opracował raport (21 IV) na temat działalności Białoruskiej Komisji Wojskowej, formującej oddziały sojusznicze przy WP. Podczas wycofywania się 4 Armii z Mińska z własnej inicjatywy zorganizował z żołnierzy Oddz. II grupę bojową, a gromadząc po drodze rozbitków utworzył straż tylną z trzech kompanii, które utrudniały operacje przeciwnikowi; w walkach tych wykazał dużą odwagę. Od 8 VII do 12 X t.r., odkomenderowany przez ND WP, był delegatem na pertraktacje pokojowe z przedstawicielami dowództwa sowieckiego. Organizował od strony technicznej wyjazd delegacji pod przewodnictwem Władysława Wróblewskiego do Mińska (30 VII). Po powrocie, 5 VIII otrzymał od Piłsudskiego poufne instrukcje co do rozmów w związku z planem rozpoczęcia ofensywy; dn. 11 VIII, wraz ze Zdzisławem Okęckim, wyjechał do Siedlec dla uzgodnienia zasad ponownego przejazdu delegacji do Mińska. Podczas odbytych tam rozmów (17–18 VIII) pełnił oficjalnie funkcję eksperta. W poł. września został szefem Oddz. II Dowództwa 2 Armii. Podczas walk o Grodno przebywał przy Dywizji Ochotniczej oddając z narażeniem życia cenne usługi jej dowództwu. We wniosku odznaczeniowym Krzyża Walecznych stwierdzono, że S. wyróżnił się inicjatywą i poświęceniem: «nie bacząc na ciężką chorobę, która czyniła zeń na pół kalekę, nie opuścił ani jednego dnia służby aż do zawarcia pokoju». W r. 1921 zajmował się sprawami rosyjskich i ukraińskich sojuszników Piłsudskiego z czasu wojny polsko-sowieckiej (m.in. B. Sawinkowa i S. Petlury), wobec nacisków MSZ o pozbycie się ich z terytorium Polski.

 

Po zakończeniu działań wojennych S. został przydzielony do Adiutantury Generalnej i 31 I 1922 objął szefostwo Oddz. IIa Biura Ścisłej Rady Wojennej, której przewodniczył Piłsudski. Po kilku miesiącach pracy przeszedł w czerwcu t.r. do Oddz. II Sztabu Generalnego i w listopadzie został zastępcą szefa tego Oddziału, ppłk. Ignacego Matuszewskiego. Po zabójstwie Prezydenta RP, Gabriela Narutowicza, S. należał do grupy oficerów piłsudczykowskich, która 16 XII t.r., w sytuacji bezwładu MSW i MSZ, podjęła działania informacyjne wobec zagranicy oraz administracji terenowej i zaproponowała PPS przeprowadzenie wspólnej akcji karnej przeciw prawicy. Po objęciu MSWojsk. przez Szeptyckiego został S. zdymisjonowany w poł. sierpnia 1923, tuż po swym szefie, Matuszewskim. Najpierw przeszedł do służby liniowej, jako szef sztabu 28. DP, po czym w listopadzie przeniesiono go w stan nieczynny (wg Karty Ewidencyjnej stan nieczynny miał trwać sześć miesięcy, wg Łozy S. pozostawał w stanie nieczynnym przez rok dla «prac ideowo-politycznych»). Pod względem formalnym przez cały ten czas (od 2 XI) był odkomenderowany do Wyższej Szkoły Wojennej na roczny kurs doszkolenia. Rozpoczął go jednak dopiero 15 X 1924. Ukończywszy kurs z pierwszą lokatą otrzymał awans na podpułkownika dyplomowanego (starszeństwo od 15 VIII 1924) i w listopadzie 1925 objął funkcję zastępcy (faktycznie – p.o.) dowódcy 7. P. Ułanów Lubelskich im. Gen. Kazimierza Sosnkowskiego, stacjonującego w Mińsku Maz. Uczestniczył w demonstracji oficerów lojalnych wobec Piłsudskiego 15 XI t.r. w Sulejówku. Z powodu pogłosek o zagrożeniu Piłsudskiego ze strony komunistów, rząd powierzył S-emu ochronę jego rezydencji w Sulejówku. S. należał wówczas do grupy bliskich współpracowników marszałka.

 

Na początku maja 1926 dowodzony przez S-ego pułk dostał od urzędującego ministra Lucjana Żeligowskiego rozkaz udania się do Rembertowa w celu przeprowadzenia ćwiczeń międzygarnizonowych. Dn. 11 V w Sulejówku otrzymał S. od Piłsudskiego polecenie zameldowania się u komendanta garnizonu, gen. Rudolfa Pricha, ten zaś rozkazał mu natychmiastowe odprowadzenie pułku do stałego miejsca postoju i osobiste stawienie się do raportu u ministra spraw wojskowych Juliusza Malczewskiego. S. – z polecenia Piłsudskiego – rozkazu nie wykonał i objął dowództwo oddziału w Rembertowie, podporządkowując sobie zastępcę komendanta mjr. S. Rutkowskiego. Dn. 12 V rano towarzyszył wraz ze swoim pułkiem Piłsudskiemu przy wyjeździe z Sulejówka do Warszawy. Po południu otrzymał rozkaz obsadzenia mostu Poniatowskiego. Pośredniczył w przekazaniu Piłsudskiemu listu od prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, następnie asystował ich rozmowie na moście. Później w walkach ulicznych dowodził podległym sobie pułkiem.

 

Od października t.r. do lutego 1929 był S. szefem sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu (DOK) IX w Brześciu nad Bugiem. W tym czasie brał udział w sprawach politycznych, m.in. uczestniczył w opracowaniu strategii przedwyborczej obozu rządzącego pod koniec 1927. Od wiosny 1929, w związku z przenoszeniem oficerów-legionistów do aparatu cywilnego, przeszedł w stan nieczynny i za zgodą Piłsudskiego został dyrektorem Dep. Politycznego MSW. Dn. 5 VI t.r. stanął na czele specjalnej komisji ministerialnej do zapobieżenia zamieszkom antysemickim we Lwowie. Na początku maja 1930 towarzyszył ministrowi Henrykowi Józewskiemu w podróży inspekcyjnej po województwach południowo-wschodnich i 3 VI uczestniczył w jego spotkaniu z metropolitą greckokatolickim Lwowa, Andrzejem Szeptyckim. Na przełomie l. 1930 i 1931, przed i w czasie tzw. pacyfikacji Małopolski Wschodniej, brał udział w naradach na temat kwestii ukraińskiej i w spotkaniach z politykami ukraińskimi. Od 6 XII 1930 do 17 XI r.n. był podsekretarzem stanu w MSW, a później w Prezydium Rady Ministrów. W r. 1931 został pułkownikiem rezerwy. Dn. 30 X t.r. zeznawał, jako pierwszy świadek oskarżenia, w procesie brzeskim. W r. 1932 wszedł w skład Komisji Uzdrowienia Gospodarki Komunalnej, powołanej przez premiera Aleksandra Prystora. W kwietniu t.r. został p.o. prezesem Państw. Banku Rolnego (PBR), w czerwcu 1933 wiceprezesem tego banku oraz Banku Akceptacyjnego, zaś w marcu 1938 prezesem PBR. Wybrany w r. 1934 wskutek dyskretnej interwencji MSZ prezesem Rady Naczelnej Polskiego Związku Zachodniego, utrzymał w nim dobrą współpracę pomiędzy działaczami różnych orientacji politycznych, zapewniał wsparcie finansowe, ze strony podległych sobie banków, i polityczne, ze strony władz sanacyjnych.

 

S. był członkiem-założycielem Tow. Krzewienia Kultury Teatralnej w Warszawie (czerwiec 1933). Od listopada 1938 do maja r.n. pracownicy Inst. Badania Najnowszej Historii Polski spisali obszerną relację S-ego z l. 1918–20 (opublikowaną potem w 2 częściach: z l. 1918–19 na łamach „Z pola walki” <1988 nr 3> przez Władysława Mroczkowskiego i Tadeusza Sierockiego, a z r. 1920 w „Przegl. Wschodnim” przez Jerzego Kochanowskiego). Wg Janusza Jędrzejewicza S. «posiadał wybitne walory towarzyskie i niepospolity wdzięk; fantazja ułańska, wesołość, dowcip, wielki dar narracyjny, wyjątkowo miła powierzchowność i jakaś niespożyta, zawsze świeża młodzieńczość zyskiwały mu wszędzie bardzo oddanych przyjaciół».

 

Po wybuchu drugiej wojny światowej S. należał do grupy piłsudczykowskiej, która odegrała istotną rolę przy tworzeniu Służby Zwycięstwu Polski przekształconej następnie w ZWZ. W tym czasie PBR, za zgodą niemieckich władz okupacyjnych wznowił działalność. W nocy z 21 na 22 XI 1941 został S. aresztowany przez Gestapo i osadzony na Pawiaku, w celi izolacyjnej. Poprzez grypsy utrzymywał kontakt z miastem. Torturowany podczas przesłuchań, postanowił popełnić samobójstwo; kawałkiem szyby z rozbitego okna przeciął sobie przeguby obydwu rąk, tak głęboko, że konieczna była natychmiastowa amputacja lewej dłoni. Odratowany, dwukrotnie jeszcze ponawiał próby samobójcze. Dn. 29 IX 1942 wywieziony został do obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie 21 IX 1943 był więziony w bunkrze bloku 11. Rozstrzelano go 11 (18 wg Księgi zgonów z Auschwitz) X 1943 na dziedzińcu bloku 11 w masowej egzekucji 54 wybitnych działaczy wojskowych i politycznych. S. był odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Niepodległości, dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Orderem Odrodzenia Polski IV kl., Orderem Gwiazdy Rumuńskiej, Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej, Krzyżem «Za wierną służbę», Krzyżem POW.

 

Żoną S-ego była Zofia z Dekucińskich (zm. 22 XI 1946), współzałożycielka stow. «Rodzina Wojskowa» w r. 1925; małżeństwo to było bezdzietne.

 

 

 

Jędrzejewicz W., Cisek J., Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, W. 1998 I–III; Księga pamięci. Transporty Polaków z Warszawy do KL Auschwitz 1940–1944, W.–Oświęcim 2000 I (fot.), III; Księgi zgonów z Auschwitz, Monachium 1995 III; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 1; – Arski S., My, pierwsza brygada, W. 1963; Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, W. 1979; Domańska R., Pawiak – więzienie Gestapo, W. 1978; Garlicki A., Józef Piłsudski 1867–1935, W. 1988; Koc A., Przyjazd Józefa Piłsudskiego do Warszawy 10 listopada 1918 roku, „Niepodległość”, S. Nowa, T. 7: 1962 s. 227–8, 230, 232, 236; Krasiński E., Warszawskie sceny 1918–1939, W. 1976; Księga dziejów 7. Pułku Ułanów Lubelskich im. Generała Kazimierza Sosnkowskiego, Red. J. Smoleński, M. W. Żebrowski, Londyn 1969 s. 32, 298, 626, 629; Łatyszonek O., Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923, Białystok 1995; Materski W., Tarcza Europy. Stosunki polsko-sowieckie 1918–1939, W. 1994; Mroczko M., Polska myśl zachodnia 1918–1939, P. 1986; Olstowski P., Generał Gustaw Orlicz-Dreszer, Tor. 2000; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski 1914–1939, Londyn 1967 II; Polonsky A., A Failed Pogrom: The Demonstrations in Lwów, June 1929, w: The Jews of Poland Between Two World Wars, Hannover–London 1989; Stawecki P., Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wr. 1997; Suleja W., Józef Piłsudski, Wr. 1995; Szczepański J., Społeczeństwo polskie w walce z najazdem bolszewickim 1920 roku, W.–Pułtusk 2000; Wołos M., Generał dywizji Bolesław Wieniawa-Długoszowski, Tor. 2000; W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej, Oprac. W. Chocianowicz, Londyn 1969; – Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, W. 1917; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Roczn. oficerski, W. 1923, 1924, 1928; Szematyzmy Król. Galicji, 1914; – Bitwa niemeńska 29 VIII – 18 X 1920, Red. M. Tarczyński, W. 1998–9 I–II; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1961, 1964 II–III; [Dolenowski M.], Relacja o dziejach konspiracji piłsudczykowskiej 1939–1945, Oprac. A. K. Kunert, „Niepodległość”, S. Nowa, T. 23: 1990 s. 130, 144; Garliński J., Wspomnienie o Kazimierzu Stamirowskim, „Wiadomości” R. 1: 1946 nr 17; Godlewski J., Na przełomie epok, W. 1990; Grzędziński J., Maj 1926, Paryż 1965 s. 10, 15, 19, 20, 23, 89; Jędrzejewicz J., W służbie idei, Londyn 1972; Jędrzejewicz W., Wspomnienia, Oprac. J. Cisek, Wr. 1993; Kuśniewicz A., Mieszaniny obyczajowe, W. 1985 s. 98; Lieberman H., Pamiętnik, Oprac. A. Garlicki, W. 1996; Miciński B., Stempowski J., Listy, Oprac. A. Micińska, J. Klejnocki, A. S. Kowalczyk, W. 1995; Nałkowska Z., Dzienniki 1930–1939, Oprac. H. Kirchner, W. 1988 IV; O przewrocie majowym 1926. Opinie świadków i uczestników, [Oprac.] E. Kozłowski, W. 1984 s. 21, 50; Paszkiewicz M., Czerwone Zagłębie Dąbrowskie podczas I wojny światowej, „Z pola walki” R. 17: 1974; Piłsudski J., Pisma zbiorowe, W. 1937 VI; Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966; Rakowski J., Zetowcy i piłsudczycy, „Zesz. Hist.” 1981 z. 55 s. 26; Romeyko M., Przed i po maju, W. 1967; Sawicki K., Przełom majowy, w: Garlicki A., Stawecki R, Przewrót wojskowy w Polsce w 1926 r. Wybór dokumentów, „Wojsk. Przegl. Hist.” R. 24: 1974 z. 4 s. 169; Składkowski F. S., Nie ostatnie słowo oskarżonego, Londyn 1964; tenże, Strzępy meldunków, W. 1998; Sprawa brzeska. Dokumenty i materiały, Oprac. M. Leczyk, W. 1987; Śliwiński Z., Meldunek z Pawiaka, W. 1974 s. 280–1; Świtalski K., Diariusz 1919–1935, [Oprac.] A. Garlicki, R. Świętek, W. 1992; Wanat L., Za murami Pawiaka, W. 1985; Wasylewski S., Czterdzieści lat powodzenia, Wr. 1959; Wohlfarth E., Pułkownik Kazimierz Stamirowski, w: Wspomnienia byłych żołnierzy Armii Krajowej zamieszkałych w Australii, Adelaide 1984; Wspomnienia więźniów Pawiaka, W. 1964; Żegota-Januszajtis M., Życie moje tak burzliwe […]. Wspomnienia i dokumenty, W. 1993; – „Robotnik” 1926 nr z 12 V (dod. nadzwycz. nr 2); „Samorząd Miejski” 1932 nr 3; „Zesz. Oświęcimskie” 1957 nr 1 s. 34; – B. Narod.: sygn. 5193; B. Ossol.: sygn. 15623/2; CAW: Akta personalne S-ego, spis 1769/89/4808; – Informacje stryjecznej wnuczki S-ego, Hanny Karpińskiej z W.

 

Bibliogr. dot. Zofii Stamirowskiej: Rodzina Wojskowa. Z życia i pracy stowarzyszenia 1925–1935, W. 1935 s. 13–14; – Służba ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915–1918, Red. M. Rychterówna, W. 1929.